Romeinse soldaten dragen in de strip Asterix en Obelix allemaal hetzelfde pantser: een reeks metalen platen die met riempjes, beslag en gespen aan elkaar zijn bevestigd. Dit type pantser heet de lorica segmentata. Toch is het helemaal niet zeker dat dit al gedragen werd in de tijd van Julius Caesar. De oudste bekende vondst van een lorica segmentata komt uit Kalkriese, op een slagveld uit het jaar 9 na Christus.

Tijdens archeologische opgravingen in het centrum van Alphen aan den Rijn zijn veel onderdelen van dit pantser gevonden. Het gaat daarbij vooral om gespen en delen van het beslag. Ook in de stort langs de N11 – gevuld met grond uit de Romeinse oever van de Rijn – zijn talloze fragmenten met metaaldetectoren opgespoord.

De lorica segmentata was vooral in de eerste en tweede eeuw populair onder legionairs, Romeinse soldaten die dienden in een legioen van zo’n vijfduizend man. Het enige legioen dat ooit in Nederland was gestationeerd, bevond zich in Nijmegen. Langs de Limes, zoals in Alphen aan den Rijn, dienden dus andere eenheden: cohortes auxiliariae. Dit waren cohorten hulptroepen, bestaande uit enkele honderden ‘buitenlandse’ soldaten – niet uit Italië, maar afkomstig uit bevriende of overwonnen gebieden.

Lange tijd werd gedacht dat deze hulptroepen een ander soort pantser droegen dan de lorica segmentata, en dat alleen legionairs het platenpantser gebruikten. De vondsten in Alphen aan den Rijn laten echter iets anders zien: hier zijn voornamelijk onderdelen van de lorica segmentata gevonden, terwijl we zeker weten dat hier auxilia hebben gediend. De conclusie is dat hulptroepen niet te onderscheiden zijn van legionairs op basis van hun pantser.

Een gesp met beslag van een lorica segmentata, een Romeins platenharnas – castellumterrein Albaniana – Archeologisch Depot Zuid-Holland – CC0 1.0

Hoe het pantser in elkaar zit

Hoewel er varianten bestaan, is het principe van de lorica segmentata overal hetzelfde. Uit ijzer – en soms een ijzerlegering – worden stroken gevormd voor twee helften van het torso, de schouders en de bovenarmen. De overlappende metalen strips worden aan de binnenzijde vastgezet op leren banden. De schouderstukken worden met een bronzen of koperen gesp aan het borstdeel bevestigd.

Op de rug worden beide helften permanent aan elkaar vastgemaakt; deze bevestiging wordt niet geopend. De voorzijde kan wel los. Zo wordt het pantser als een soort mouwloos vest aangetrokken, waarna de voorkant wordt gesloten. Het plaatstalen harnas beschermt borst, rug, schouders en bovenarmen.

Dit artikel is geschreven door Eveline Verhoeve van RomeinsAlphen.nl